Arşiv Belgeleri Işığında Osmanlı Hapishane Mimarisi

Filmlerden romanlara, tiyatro oyunlarından şiirlere kadar neredeyse sanatın tüm kollarına sirayet etmiş bu "modern"kurum, suça ve cezaya bakış açısının değiştiği Sanayi Devriminin bir ürünüdür de denebilir. Cezanın bir hak mahrumiyeti çerçevesinde değerlendirilmeye başlandığı bu süreçte mekana ve zamana göre tasarlanan ceza hukukunun ihtiyaç duyduğu mekanın ürünü olarak hapishaneler, belirli tipolojiler geliştirilerek kısa zamanda tüm dünyaya yayılmıştır. Bu süreçte Tanzimat ile radikal bir değişim ve gelişim arzulayan Osmanlı bürokratları, ceza hukukunda da Avrupa merkezli dönüşüm hamlelerinde bulunmuş ve 19. yüzyılın ikinci yarısında "hapishane" Osmanlı yönetimini meşgul eden kurumlardan biri haline gelmiştir. Bu tarihten itibaren hapishane binalarının da mimari programa dahil edildiği ve tip projeler üretildiği görülmektedir. Bu çalışmanın ortaya çıkmasına vesile olan temel veriler de bu süreçte üretilmiş ve merkezle paylaşılmış olan hapishane projeleri ve krokileridir. Günümüze değin Osmanlı hapishaneleri ile ilgili bütüncül bir çalışmanm ele alınmamış olması da bu çalışmanın gerçekleştirilmesinde ayrı bir motivasyon kaynağı olmuştur.